‘ରୁଟି’ ଥିଲା କୋଡ୍, ୧୮୫୭ରେ ଭାରତ ଏମିତି କରିଥିଲା ବିଦ୍ରୋହ

ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଭାରତରେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ମୁଳଦୁଆ ଶକ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ସହ ଭାରତରେ କମ୍ପାନୀର ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବିସ୍ତାର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । କମ୍ପାନୀର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଓ ଲାଭ ବଢିବା ସହିତ ଲୋଭ ବଢିଥିଲା । କମ୍ପାନୀର ଲୋଭ ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଇଁ କାଳ ହୋଇଥିଲା । ଶେଷରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଧର୍ମ ବିଶ୍ୱାସକୁ ନେଇ ଭାରତୀୟ ସିପାହୀ କମ୍ପାନୀ ବିରୋଧରେ ଫୁଙ୍କିଥିଲେ ବିଦ୍ରୋହର ବିଗୁଲ । ଯାହା ୧୮୫୭ ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହ ନାଁରେ ପରିଚିତ । ତେବେ ୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହ କେମିତି ହୋଇଥିଲା ଓ କେମିତି ଏଥିପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା।

ଗୋଲମରିଚ ନେବାକୁ ଭାରତ ଆସିଥିବା କମ୍ପାନୀ ଦେଶର ମାହୋଲ ଦେଖି ଶାସନ କରିବାର ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା । ନିଜ ଫ୍ୟାକ୍ଟ୍ରିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଯେଉଁ ପ୍ରାଇଭେଟ୍ ଆର୍ମି ରଖିଥିଲା ସେଥିରେ ଦେଶୀୟ ସୈନିକଙ୍କୁ ସାମିଲ କରିଥିଲା । ଆଉ ସେଇ ସୈନିକଙ୍କୁ ନେଇ କମ୍ପାନୀ ବଙ୍ଗଳାରେ ନିଜ ପସନ୍ଦର ନବାବଙ୍କୁ ଗାଦିରେ ବସାଇଥିଲା । ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ କମ୍ପାନୀ କିଛିଦିନ ମିର ଜାଫରଙ୍କୁ ନବାବ ଭାବେ ଗାଦିରେ ବସାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ମିର ଜାଫର ଧିରେ ଧିରେ କରଛଡା ଦେବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହାପରେ କମ୍ପାନୀ ଭାବିଲା ନବାବଙ୍କ ଆଢୁଆଳରେ ଶାସନ କରିବା ଅପେକ୍ଷା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ କାହିଁକି ଶାସନ କରାଯିବା ନାହିଁ ? ଆଉ ତା’ପରେ କମ୍ପାନୀ ମିର ଜାଫରଙ୍କୁ ବିଦା କରି ଶାସନ ଡୋର ନିଜ ହାତକୁ ନେଇଥିଲା । ବଙ୍ଗଳା ଶାସନ ଡୋର କମ୍ପାନୀ ହାତକୁ ୧୭୬୫ରେ ଯାଇଥିଲା । ସେହିବର୍ଷ ମୋଗଲ ଶାସକ ଶାହ ଆଲମ, ରବର୍ଟ କ୍ଲାଇବଙ୍କ ସହ ଏକ ଚୁକ୍ତି କରିଥିଲେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ବିହାର ଓ ଓଡ଼ିଶାରୁ ଟିକସ ଆଦାୟ କ୍ଷମତା ପାଇଥିଲା ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ।

ବଙ୍ଗଳରା କମ୍ପାନୀ ରାଜ୍ ଆରମ୍ଭ ହୋଇସାରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ପୁରା ଦେଶ କମ୍ପାନୀ ହାତକୁ ଯିବାକୁ ଆଉ କିଛିଦିନ ବାକି ଥିଲା । ଦକ୍ଷୀଣରେ ଟିପୁ ଓ ମରାଠା ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଥିଲେ କମ୍ପାନୀର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ । କମ୍ପାନୀ ଏଇଠି ଡିଭାଇଡ୍ ଆଣ୍ଡ୍ ରୁଲ ନୀତି ସହ ଆଗକୁ ବଢିଥିଲା । ଟିପୁ ଫ୍ରାନ୍ସ ସହିତ ସାମରିକ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରୁଥିବା ବେଳେ ମରାଠା ଶକ୍ତି ଓ ହାଇଦ୍ରାବାଦର ନିଜାମଙ୍କ ସହିତ ମେଣ୍ଟ କରିଥିଲା କମ୍ପାନୀ । ଟିପୁଙ୍କ ବିସ୍ତାରବାଦୀ ନୀତି ଓ ମାଲାବାର ଅଂଚଳରେ ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ନେଇ କ୍ଷୁବ୍ଧ ଥିବା ମରାଠା ଇଂରେଜଙ୍କ ସହିତ ହାତ ମିଳାଇଥିଲେ ।

ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ, ଟିପୁ ଓ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ହାଇଦର ଅଲ୍ଲୀଙ୍କ ସହ ୪ ଗୋଟି ଯୁଦ୍ଧ ଲଢ଼ିଥିଲା । ୧୭୯୯ ଯୁଦ୍ଧରେ ଶ୍ରୀରଙ୍ଗପଟ୍ଟନମରେ ଟିପୁ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ପାନିପତର ତୃତୀୟ ଯୁଦ୍ଧ ହାରିବା ପରେ ମରାଠା ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଭାଗ ଭାଗ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ୧୮୧୯ରେ ଇଂରେଜ ପେଶୱାଙ୍କୁ ପୁନେରୁ ନେଇ କାନପୁର ନିକଟସ୍ଥ ବିଠୁର ରଖାଇଥିଲେ ।

୧୮୧୯ ପରେ କମ୍ପାନୀ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ହିଁ ଚ୍ୟାଲେଂଜ୍ ଥିଲା… ପଞ୍ଜାବ । ମହାରାଜା ରଣଜିତ ସିଂହ ଜୀବିତ ଥିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଇଂରେଜଙ୍କୁ ପଞ୍ଜାବରେ ପଶିବାକୁ ଦେଇ ନଥିଲେ । ୧୮୩୯ରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଚିତ୍ର ବଦଳି ଯାଇଥିଲା । ଆଉ ଦୁଇଟି ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା ଯାହାର ୧୦ ବର୍ଷ ପରେ ପଞ୍ଜାବକୁ କରାୟତ୍ତ କରି ନେଇଥିଲା ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ।

ଏହାପରେ ୧୮୪୮ରେ ଆସିଥିଲା ଆଉ ଏକ ବଡ଼ ବିପଦ । ବିଲୟ ନୀତି ଆଣିଥିଲେ ଲର୍ଡ ଡେଲହାଉସି । ନୀତି ଅନୁସାରେ, ଯେଉଁ ଶାସକଙ୍କ କୌଣସି ପୁରୁଷ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ନଥିବେ ଉକ୍ତ ରାଜ୍ୟର କ୍ଷମତା କମ୍ପାନୀ ହାତକୁ ନେଉଥିଲା । ଏହି ଆଧାରରେ ସତାରା, ସମ୍ବଲପୁର, ଉଦୟପୁର, ନାଗପୁର ଓ ଝାନ୍ସି ଇଂରେଜଙ୍କ କବଜାକୁ ଚାଲି ଯାଇଥିଲା ।

୧୮୫୭ରେ ମୀରଟ ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହରେ ମଙ୍ଗଳ ପାଣ୍ଡେଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଖୁଣ୍ଟରେ ଚଢ଼ା ଯାଇଥିଲା । ସେଇଠୁ ଉଠିଥିଲା କ୍ରାନ୍ତିର ନାରା ପରେ ଝାନ୍ସି, ଅବଧ, ଦିଲ୍ଲୀ, ବିହାରକୁ ବ୍ୟାପିଥିଲା । ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଇ, ବହାଦୂର ଶାହ ଜଫର, ନାନା ସାହେବ ଆଦି ମିଳିତ ଭାବେ ଇଂରେଜଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଏକାଠି ହୋଇ ଲଢ଼ିଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ ପାଇଁ ବିଦ୍ରୋହୀ ରୁଟିକୁ କୋଡ୍ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ । ଗୋଟିଏ ସେନା କ୍ୟାମ୍ପରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ସେନା କ୍ୟାମ୍ପକୁ ରୁଟି ଯାଉଥିଲା । ଯାହା ଥିଲା ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବା ଲାଗି କୋଡ୍ ୱାର୍ଡ୍ ।

୧୮୫୭ ଭାରତୀୟ ରାଜା ଓ ସିପାହୀଙ୍କର ଥିଲା କମ୍ପାନୀ ବିରୋଧରେ ପ୍ରଥମ ମିଳିତ ବିଦ୍ରୋହ । ଅବଶ୍ୟ ଏହା ନିଜ ରାଜ୍ୟ ଓ କ୍ଷମତା ବଂଚାଇବା ପାଇଁ କିଛି ରାଜା ଓ ରାଣୀଙ୍କର ଥିଲା କମ୍ପାନୀ ବିରୋଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କିନ୍ତୁ ଏହାକୁ କେବଳ ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହ କହି ଏହାର ଗୁରୁତ୍ୱ କମ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ ଏହା ଥିଲା ଗୋଟିଏ ବିଦେଶୀ କମ୍ପାନୀ ବିରୋଧରେ ଭାରତର ଦୁଇ ପ୍ରମ୍ମୁଖ ଧର୍ମର ସିପାହୀଙ୍କ ବିଦ୍ରୋହ । ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ କମ୍ପାନୀର ଡିଭାଇଡ୍ ଆଣ୍ଡ୍ ରୁଲ ଫର୍ମୁଲ ଫେଲ ମାରିଥିଲା। ବିଦ୍ରୋହ ଯଦିଓ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା କିନ୍ତୁ ଲଣ୍ଡନରେ ବସିଥିବା ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର କମ୍ପାନୀ ହାତରୁ ଶାସନ ଡୋର ଛଡାଇ ନେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ୯୦ ବର୍ଷ ପରେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଅନ୍ତ ହୋଇଥିଲା…