ପାରମ୍ପରିକ ଶିଳ୍ପୀ କେମିତି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ?
ପୁରୀ: ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରତ୍ନସିଂହାସନରେ ବିରାଜିତ ଦାରୁବ୍ରହ୍ମରୂପୀ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ବିଗ୍ରହଙ୍କର ପୁଷ୍ପ ବେଶ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ତଥା ଅନନ୍ୟ । ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଦୈନଦିନ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପୁଷ୍ପାଳଙ୍କାରେ ମଣ୍ଡିତ ହୋଇ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଗଭୀର ଭକ୍ତି ଓ ଭାବ ସଞ୍ଚାର ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛନ୍ତି । ବାସ୍ତବିକ୍ ବିଭିନ୍ନ ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାରରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ମହାପ୍ରଭୁ ଭକ୍ତମାନଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାନ୍ତି । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ପ୍ରତ୍ୟହ ପ୍ରାତଃ ସମୟରୁ ରାତ୍ର ୯ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରାୟ ୨୦ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ମହିଳା ଶିଳ୍ପୀ ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶୈଳୀରେ ଏହି ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆସୁଛନ୍ତି ।
ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଏହି ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ତଥା ଦୈନଦିନ ସେବାପୂଜାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ତୁଳସୀ, ତରାଟ, ମଲ୍ଲୀ, ଜୁଇ, କୁନ୍ଦ, ରଙ୍ଗଣୀ, ଗୋଲାପ, ମାଳତୀ, ଗଙ୍ଗଶିଉଳୀ, ଜାଇ, ଜସମିନ୍, ଚମ୍ପା, ମରୁଆ, ଦୟଣା, ସେବତୀ, ଗେଣ୍ଡୁ, ସୁଗନ୍ଧରାଜ, ହେନା, ଗୁରୁଦୁଲାଙ୍ଗ, ଦୟଣା, ଅଶୋକା, କେତକୀ ଫୁଲ ପ୍ରଭୃତି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ ଧୂପ ପୂଜାରେ କେବଳ ତୁଳସୀ ଓ ତାରଟ ପୁଷ୍ପ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ ।
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରିସରସ୍ଥ କୋଇଲି ବୈକୁଣ୍ଠ ଉପବନ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଫୁଲଗୁନ୍ଥା ଘର, ନୀଳାଚଳ ଉପବନର ଫୁଲଗୁନ୍ଥା ଘର, ଉତ୍ତର ଦ୍ୱାର ଭିତର ଗୁମୁଟ ସଂଲଗ୍ନ ସତ୍ୟନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର ଜଗମୋହନ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାର ବାହାର ବେଢ଼ାସ୍ଥ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଦୈନଦିନ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ଫୁଲ, ତୁଳସୀ, ପଣସପତ୍ର, ଦୟଣା, ମରୁଆ, କଦଳୀପୁଟକାରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ଓ ମାଳା ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ । ପାରମ୍ପରିକ ଶିଳ୍ପୀମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତ୍ୟହ ନିର୍ମିତ ହେଉଥିବା ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ମଧ୍ୟରେ ଅଧରମାଳା, ଶ୍ରୀପୟର ମାଳା, ଗୁଣା, ଝୁମ୍ପା, ତିଳକ, ନାକୁଆସି, କୁଣ୍ଡଳ, କରପଲ୍ଲବ, ଗଭା, ଅଳକା, ଚନ୍ଦ୍ରିକା, ହୃଦପଦକ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ଶୁଦ୍ଧପୂତ ଭାବେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇ ପାଳିଆ ଖୁଣ୍ଟିଆ ସେବକମାନଙ୍କ ମାର୍ଫତରେ ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କ ବେଶ ନିମନ୍ତେ ଯୋଗାଇଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପୁଷ୍ପାଳକ ତଥା ସଂହାରୀ ସେବକମାନେ ରତ୍ନସିଂହାସନ ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ପୁଷ୍ପଳଙ୍କାରରେ ଦାରୁବ୍ରହ୍ମରୂପୀ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଅପୂର୍ବ ବେଶରେ ମଣ୍ଡିତ କରିଥାନ୍ତି । ନୀଳାଚଳ ଉପବନ ଓ କୋଇଲି ବୈକୁଣ୍ଠ ଉପବନସ୍ଥିତ ଫୁଲଗୁନ୍ଥା ଘରୁ ଦୈନିକ ଗୁଣା, ଝୁମ୍ପା, କରପଲ୍ଲବ, ଗଭା, ଚନ୍ଦ୍ରିକା, ତିଳକ, ଅଧରମାଳା, ଶ୍ରୀପୟର ମାଳା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତର ବଢ଼ାସ୍ଥିତ ପାଦପଦ୍ମ ନିକଟସ୍ଥ ସତ୍ୟନାରାୟଣ ମନ୍ଦିରଠାରେ ସୁନାଗୋସ୍ୱାମୀ ସେବକଙ୍କ ତରଫରୁ ପାରମ୍ପରିକ ଭାବେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ବଡ଼ ସିଂହାର ବେଶ ନିମନ୍ତେ ୩ଟି ’ହୃଦ ପଦକ’ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ତରାଟ, ତୁଳସୀ, ଦୟଣା, ମରୁଆ, ଗୋଲାପ, ରଙ୍ଗଣୀ ଓ ପଣସପତ୍ର, କଦଳୀପଟୁକା ଇତ୍ୟାଦିରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ । ଠାକୁରମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟ ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ଅପେକ୍ଷା ଏହି ପଦକଟି ବୃହତ ଆକାରର ଓ ଏହାର ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚମତ୍କାର ତଥା ଆକର୍ଷଣୀୟ ଅଟେ । ଏତଦବ୍ୟତୀତ କେତେକ ବଦାନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସେବକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପୁଷ୍ପ ସଂଗ୍ରହ କରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଦକ୍ଷିଣଦ୍ୱାର ବାହାର ବେଢ଼ାସ୍ଥିତ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମନ୍ଦିରଠାରେ ଦୈନିକ ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ ପାଇଁ ସୁଭଦ୍ରା ଦେବୀଙ୍କ ଅଣ୍ଟାପଟି, ନାକୁଆସୀ, ଗୁଣା ଓ ଅଧିକ ପୁଷ୍ପ, ତୁଳସୀ ଥିଲେ ମାଳା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଯୋଗଯାଇଥାଏ । ସେହିପରି ଉତ୍ତରପାର୍ଶ୍ୱ ମଠ, ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠ ପକ୍ଷରୁ ମଧ୍ୟ ପୁଷ୍ପମାଳା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଠାକୁରଙ୍କ ବେଶ ନିମିତ୍ତ ଆସିଥାଏ ।
ପ୍ରତ୍ୟହ ସକାଳଧୂପ ପୂର୍ବରୁ, ଦ୍ୱିପ୍ରହର ଧୂପ ବେଶ, ସନ୍ଧ୍ୟା ଆଳତି ବେଶ, ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶରେ ଏହି ସବୁ ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ଓ ମାଳା ଇତ୍ୟାଦିରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ବିମଣ୍ଡିତ କରାଯାଇଥାଏ । ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବେଶମାନଙ୍କରେ ଲାଗି ହେଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ମଧ୍ୟରେ ତାହା ଉଲାଗି ବା ବାହାର କରାଯିବା ପରେ ପ୍ରସାଦି ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ଯଥା ଗୁଣା, ଝୁମ୍ପା, ମାଳା ଇତ୍ୟାଦି ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ମା’ ବିମଳା, ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ବାଟମଙ୍ଗଳା, କପାଳମୋଚନ ମନ୍ଦିରସ୍ଥିତ ସିଦ୍ଧ ବିନାୟକ ଓ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ କେତେକ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ଲାଗି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପରମ୍ପରାକ୍ରମେ ପଠାଯାଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ନୂତନ ଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ବିବାହ, ବ୍ରତୋପନୟନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶୁଭ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମହାପ୍ରଭୁମାନଙ୍କ ଏହି ଦୁର୍ଲଭ ଲାଗି ପୁଷ୍ପ ଅଳଙ୍କାର ଓ ମାଳା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସାଦକୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷମାନେ ଆଗ୍ରହ ତଥା ଭକ୍ତିର ସହ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି । ଏପରିକି ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ଶ୍ରୀନଅରକୁ ତାଟରେ ପ୍ରସାଦି ପଇଡ଼ ସହ ଏକ ଗୁଣା, ଝୁମ୍ପା ପୁଷ୍ପାଳଙ୍କାର ନିୟମିତ ଭାବେ ମନ୍ଦିର ଗାରଦରୁ ପଠାଯାଇଥାଏ ।
ଆଲେଖ୍ୟ: ଭାସ୍କର ମିଶ୍ର (ପୁରୀ)
