ଭାରତ-ଆମେରିକା ସମ୍ପର୍କ ଡିପ୍ଲୋମାସି ନୁହେଁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ: ନେହେରୁଙ୍କଠାରୁ ମୋଦି… ଟ୍ରୁମେନଙ୍କଠାରୁ ଟ୍ରମ୍ପ…

ଭୁବନେଶ୍ବର: ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦି ଆମେରିକା ଗସ୍ତରେ ଅଛନ୍ତି । ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଜବାହାର ଲାଲ ନେହେରୁ ପ୍ରଥମ ଆମେରିକା ଗସ୍ତ କରିବାର ୭୫ ବର୍ଷ ପରେ ମୋଦି ଯାଇଛନ୍ତି । ସେଠାରେ ସେ ନବନିର୍ବାଚିତ ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡୋନାଲ୍ଡ ଟ୍ରମ୍ପଙ୍କୁ ଭେଟିବେ । ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଦେଶର ମୁଖିଆଙ୍କ ଭେଟ ହୋଇଥାଏ, ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଜିଓ ପଲିଟିକ୍ସ ଉପରେ ପଡ଼ିଥାଏ । ଆଜି ଭାରତ ଓ ଆମେରିକା ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ କେମିତି ଅଛି ତାହା ସାରା ଦୁନିଆ ଜାଣିଛି । ହେଲେ ଭାରତ ସ୍ବାଧୀନ ହେବା ସମୟରେ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଏମିତି ନଥିଲା । ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ କେବେ ମଧୁର ଥିଲା ତ ଆଉ କେବେ ତିକ୍ତ ରହିଛି । ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଭାରତ ଓ ଆମେରିକା ସମ୍ପର୍କର ଇତିହାସ…

ନେହେରୁ-ଟ୍ରୁମେନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ

ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କର ମୂଳଦୁଆ ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଥିଲେ ହେରୀ ଏସ୍. ଟ୍ରୁମେନ । ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଆମେରିକା ବହୁ ସମସ୍ୟା ଦେଇ ଗତି କରୁଥିଲା । ଟ୍ରୁମେନ ହିଁ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ଯାହାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ଜାପାନର ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକି ଉପରେ ପରମାଣୁ ବୋମା ଫିଙ୍ଗା ଯାଇଥିଲା । ଟ୍ରୁମେନ୍ ପାଇଁ ପ୍ରଥମ ପ୍ରାଥମିକତା ଥିଲା ସେଭିଏତ ୟୁନିୟନର ବଢୁଥିବା ପ୍ରଭାବକୁ କମାଇବା । ହେଲେ ଭାରତକୁ ନେଇ ତାଙ୍କ ବିଚାର ସନ୍ତୁଳିତ ନଥିଲା । ସେପଟେ ସ୍ବାଧୀନ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହାର ଲାଲ ନେହେରୁ ୧୯୪୯ରେ ଆମେରିକା ଗସ୍ତରେ ଯାଇଥିଲେ । ବିଶ୍ବର ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ଦେଶକୁ ବଡ଼ ଆଶା ନେଇ ନେହେରୁ ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚି ଥିଲେ । ହେଲେ ଟ୍ରୁମେନଙ୍କ ସରକାର ଭାରତକୁ ସେପରି ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇ ନଥିଲା ।

ମୀନାକ୍ଷୀ ଅହମ୍ମଦ ତାଙ୍କ ବହି A Matter of Trust: India-US Relations from Truman to Trump ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି, ସେ ସମୟରେ ନେହେରୁଙ୍କୁ ସବୁ ରାଷ୍ଟ୍ରନେତା ସମ୍ମାନ କରୁଥିଲେ । ଭାରତ ମଧ୍ୟ ଆମେରିକା ପାଖରୁ ସାହାଯ୍ୟ ଚାହୁଁଥିଲା । ହେଲେ ନେହେରୁ ଚାହୁଁଥିଲେ, ଭାରତ ନୁହେଁ, ଆମେରିକା ନିଜ ଆଡୁ ଭାରତକୁ ବନ୍ଧୁତ୍ବର ହାତ ବଢ଼ାଉ । ହେଲେ ନେହେରୁଙ୍କ ନୀରପେକ୍ଷ ନୀତି କାରଣରୁ ଟ୍ରୁମେନ ତାଙ୍କୁ ମନ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ମାନୁଥିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ସେ ନେହେରୁଙ୍କୁ ଭରଷା କରିପାରୁ ନଥିଲେ । ଏହି ଗସ୍ତ ସମୟରେ ନେହେରୁଙ୍କ ସମ୍ମାନରେ ଆମେରିକା ବିଦେଶ ମନ୍ତ୍ରୀ ରାତ୍ରୀ ଭୋଜନର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । ଏହି ପାର୍ଟିକୁ ଆମେରିକାର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ନିଶାସକ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ଆସି ଭାରତକୁ ନେଇ ଏଣୁତେଣୁ କଥା କହି ଟଙ୍କା ହଡପ କରିବାକୁ ଆସିଥିବା କହିଥିଲେ ।

ଆମେରିକା ସହ ନେହେରୁଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ ସମସ୍ୟା ବହୁଳ ଥିଲେ ବି କିଛି ନେତାଙ୍କ ସହ ଭଲ ସମ୍ପର୍କ ଥିଲା । ହେଲେ ପୂର୍ବ ୟୁରୋପ ଓ ଚିକୋସ୍ଲୋଭିଆକୁ ସୋଭିୟତ ସଂଘ ଦଖଲ କରିବା ପରେ ନେହେରୁ ସମାଲୋଚନା ନକରିବା ଆମେରିକାକୁ କ୍ଷୁବ୍ଧ କରିଥିଲା । ସେପଟେ ଆମେରିକା ଆରମ୍ଭରୁ ଗରିବ ଦେଶଙ୍କୁ ନିଜ ଟଙ୍କା ଓ ଶକ୍ତି ବଳରେ ଦବାଇ ରଖିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲା । ଯାହାକୁ ନେଇ ଭାରତୀୟଙ୍କ ମନରେ ଆମେରିକାକୁ ନେଇ ଅସନ୍ତୋଷ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଥିଲା । ଟ୍ରୁମେନଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଜନ୍ କେନେଡି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାଶ୍ମୀର ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନେଇ ଟିପ୍ପଣୀ ଦେବା ସହ ନେହେରୁଙ୍କ ଉପରେ ଚାପ ପକାଉଥିଲେ ।

ବିଗୁଡୁଥିବା ସମ୍ପର୍କ ସୁଧାରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ

ଯେତେବେଳେ ଆମେରିକା ପାକିସ୍ତାନକୁ ସୈନ୍ୟ ସହାୟତା ଦେବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲା ସେତେବେଳେ ଭାରତ ସହ ସମ୍ପର୍କ ଆହୁରି ଖରାପ ହୋଇଥିଲା । ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବଢୁଥିବା ଦୂରତାକୁ ଦେଖି ତତ୍କାଳୀନ ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆଇଜନହାଓ୍ବର ୧୯୫୬ରେ ନେହେରୁଙ୍କୁ ଗୋଟିସ୍ବର୍ଗ ଆସିବାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କଲେ । ୧୬ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୫୬ରେ ନେହେରୁ ଓ୍ବାସିଂଟନରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଆଇଜନହାଓ୍ବାର ତାଙ୍କୁ ବ୍ଲେୟର ହାଉସରେ ସାକ୍ଷାତ କରିଥିଲେ । ସେଠାରୁ ସେ ନେହେରୁଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଗୋଟିସ୍ବର୍ଗ ଫାର୍ମ ହାଉସକୁ ନେଇ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ଦୁଇ ନେତା ରାତ୍ରୀଯାପନ କରିଥିଲେ । ନେହେରୁ ଏକାମାତ୍ର ବିଦେଶୀ ନେତା ଥିଲେ ଯିଏ ଆଇଜନହାଓ୍ବରଙ୍କ ଫାର୍ମ ହାଉସକୁ ଯାଇଥିଲେ । ଏହାପରେ ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ସାକ୍ଷାତକାରକୁ ୧୪ ପୃଷ୍ଠାର ନୋଟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ ।

ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି Waging Peace 1956-1961ରେ ନେହେରୁଙ୍କୁ ସମ୍ପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ସେ ନେହେରୁଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ କରୁଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ । ଏହାସହ ଲେଖିଥିଲେ, ସେ ହୃଦୟରୁ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି । ସେତେବେଳେ ସେ ନେହେରୁଙ୍କୁ ଭାରତର ଆବଶ୍ୟକତା ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ ।

ଏହାର ୧୦ ବର୍ଷ ପରେ ୧୯୬୧ରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହେଲେ କେନେଡି । ଆରମ୍ଭରୁ ସେ ଭାରତକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ଅସଫଳ ହେବା ପରେ ନିଜ ପତ୍ନୀ ଜେକୀ କେନେଡିଙ୍କୁ ଶୁଭଚିନ୍ତକ ବନାଇ ଭାରତ ପଠାଇଥିଲେ । ଏହି ଗସ୍ତରେ ଜେକୀ, ନେହେରୁଙ୍କୁ ବହୁତ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲେ । ଏହା ସେ ସମୟରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଖବର ଥିଲା । ହେଲେ ଏହାର ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ପରେ ଚୀନ ଭାରତ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା । ଆଉ ଭାରତ ଆମେରିକାକୁ ସହାୟତା ମାଗିଥିଲେ । କେନେଡି ଭାରତକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଯାହା ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥିତିକୁ ଆହୁରି ଦୃଢ଼ କରିଥିଲେ ବି ଭାରତ ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ହାରିଯାଇଥିଲା । ହେଲେ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ସମ୍ପର୍କ ବେଶିଦିନ ରହି ନଥିଲା । ୧୯୬୩ରେ କେନେଡିଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ ୧୯୬୪ରେ ନେହେରୁଙ୍କ ପରଲୋକ ହୋଇଥିଲା ।

ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ଭାରତ ଓ ଆମେରିକା ସହ ସମ୍ପର୍କ

ନେହେରୁଙ୍କ ପରଲୋକ ପରେ ୧୯୬୬ରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଲେ । ହେଲେ ନେହେରୁ ଓ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତତ୍ବ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଲଗା ଥିଲା । ଭିଏତନାମକୁ ନେଇ ଆମେରିକାର ପଲିସକୁ ନେଇ ଇନ୍ଦିରା ଖୁସି ନଥିଲେ । ସେ ଖୋଲାଖୋଲି ଭାବେ ଆମେରିକା ପଲିସକୁ ନେଇ ନିଜ ରାୟ ରଖିଥିଲେ । ଏହାକୁ ନେଇ ତତ୍କାଳୀନ ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜନସନଙ୍କ ରାଗ ପଞ୍ଚମ ହୋଇଗଲା । ଆଉ ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ଆମେରିକା ଭାରତକୁ ଦେଉଥିବା ଖାଦ୍ୟ ସହାୟତା ବନ୍ଦ କରିଦେଲା । ଫଳରେ ଭାରତରେ ଲୋକେ ଭୋକରେ ମରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏମିତି ସ୍ଥିତିରେ ଇନ୍ଦିରା ଆମେରିକା ଯିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ । ସେ ସମୟରେ ଖବର ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ଭାରତର ନୂଆ ନେତା ଭିକ୍ଷ ମାଗିବାକୁ ଆସିଛନ୍ତି । ହେଲେ ଏହି ଗସ୍ତ ସମୟରେ ଇନ୍ଦିରା ଆମେରିକୀୟଙ୍କୁ ବହୁତ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲେ । ନିଜେ ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜନସନ ମଧ୍ୟ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କୁ ନେଇ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ । ଇନ୍ଦିରା ଭାରତ ଫେରିବା ପରେ ଆମେରିକା ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଣକୁ ନେଇ ସର୍ତ୍ତ ରଖି ଦେଇଥିଲା । ଭାରତ ବର୍ଷକର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା ବେଳେ ଆମେରିକା ମାସିକିଆ ଦେବାକୁ ସର୍ତ୍ତ ରଖିଥିଲା । ଏହାସହ ଜନସନ ଚାହୁଁଥିଲେ ଭାରତୀୟ ଆମେରିକୀୟଙ୍କଠାରୁ ଚାଷ ଶୁଖନ୍ତୁ ।

ଭାରତ ଓ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କୁ ନେଇ ଅପଶବ୍ଦ

ତେବେ ଜନସନଙ୍କ ପରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହୋଇଥିବା ନିକ୍ସନଙ୍କ ସହ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ ଭଲ ରହି ନଥିଲା । ୧୯୭୧ ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିକ୍ସନ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ପରାମର୍ଶଦାତା ହେନେରୀ କିସିଞ୍ଜର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ପାକିସ୍ତାନୀଙ୍କ ସପକ୍ଷରେ ରହିଥିଲେ । ଏପରିକି ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ୧୯୭୧ ଗସ୍ତ ସମୟରେ ନିକ୍ସନ ତାଙ୍କୁ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଆଗରେ ୪୫ ମିନିଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରାଇଥିଲେ । ୧୯୭୧ ଯୁଦ୍ଧ ଭାରତ ଜିତିବା ପରେ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ଛବି ବିଶ୍ବ ଦରବାରରେ ବଢ଼ି ଯାଇଥିଲା । ଏହି ବିଜୟ ସହ ଭାରତ ସୋଭିଏତ ସଂଘ ସହ ଖୋଲାଖୋଲି ଛିଡ଼ା ହୋଇଥିଲା । ପରେ ୨୦୦୫ରେ ଯେତେବେଳେ ହ୍ବାଇଟ୍ ହାଉସର ଗୁପ୍ତ ରିପୋର୍ଟ ସାର୍ବଜନୀନ ହେଲା ସେଥିରେ ନିକ୍ସନ ଏବଂ କିସିଞ୍ଜର ଭାରତ ଓ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନେଇ ଅପଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଥିଲା । ଯାହା ଭାରତ ଓ ଆମେରିକାର ସମ୍ପର୍କକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶେଷ କରି ଦେଇଥିଲା ।

ଭାରତର ପରମାଣ ପରୀକ୍ଷା, ଆମେରିକାର ଚିନ୍ତା

୧୯୭୪ରେ ରାଜସ୍ଥାନର ପୋଖରାନରେ ଭାରତ ପରମାଣୁ ବୋମା ପରୀକ୍ଷା କରିବା ପରେ ଆମେରିକା ସହ ସମ୍ପର୍କ ତିକ୍ତ ରହିବାକୁ ଲାଗିଥିଲା । ହେଲେ ୨୦୦୪ରେ ମନମୋହନ ସିଂହ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ପରେ ଆମେରିକା ସହ ସମ୍ପର୍କ ସୁଧାରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇଥିଲେ । ୨୦୦୫ରେ ସେ ଆମେରିକା ଗସ୍ତରେ ଯାଇଥିଲେ । ପରମାଣୁ ପରୀକ୍ଷା ପରେ ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବଢିଥିବା ତିକ୍ତତା କମାଇବାକୁ ମନମୋହନ ସିଂହ ତତ୍କାଳୀନ ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜର୍ଜ ବୁଶଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ପରମାଣୁ ବୁଝାମଣା ପାଇଁ ମନାଇ ଥିଲେ ।  ୨୦୦୬ରେ ଜର୍ଜ ବୁଶ ଭାରତ ଗସ୍ତରେ ଆସିଥିଲେ । ଏହି ଗସ୍ତ ସମୟରେ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଐତିହାସିକ ପରମାଣୁ ବୁଝାମଣା ହୋଇଥିଲା । ହେଲେ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବାକୁ ଦେଢ଼ବର୍ଷ ଲାଗିଥିଲା । ୨୦୦୮ରେ ବୁଶ ପରମାଣୁ ବୁଝାମଣାରେ ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ ।

ହାଓ୍ବଡି ମୋଦିରୁ ନମସ୍ତେ ଟ୍ରମ୍ପ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ

୨୦୧୯ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୨ ତାରିଖରେ ଟେକ୍ସାସର ଏନଆରଜି ଷ୍ଟାଡିୟମ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ୟାରେ ଭାରତୀୟ ବଂଶୋଦ୍ଭବ ଓ ଆମେରିକା ନାଗରିକଙ୍କ ଭିଡ଼ରେ ଭରିଯାଇଥିଲା । ଏମାନେ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦିଙ୍କ ଆସିବାକୁ ଅନାଇ ବସିଥିଲେ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ନାଁ ଥିଲା ହାଓ୍ବଡି ମୋଦୀ । ବିଦେଶରେ କୌଣସି ବିଦେଶୀ ନେତାଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଥିଲା ବସୁଠାରୁ ବଡ଼ ଭିଡ଼ ।

ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ମୁଖ୍ୟ ଅତିଥି ଥିଲେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡୋନାଲ୍ଡ ଟ୍ରମ୍ପ । ଏହି କ୍ରମରେ ଟ୍ରମ୍ପ ୨୦୨୦ରେ ଯେତେବେଳେ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ ତାଙ୍କ ସମ୍ମାନରେ ଅହମ୍ମଦାବାଦରେ ନମସ୍ତେ ଟ୍ରମ୍ପ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କରାଯାଇଥିଲା । ୨୦୨୦ ନିର୍ବାଚନରେ ଟ୍ରମ୍ପଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ନାରା ଥିଲା ଆବ କି ବାର ଟ୍ରମ୍ପ ସରକାର । ଯାହା ବିଜେପିର ନାରାକୁ ନେଇ ହୋଇଥିଲା ।

ଏମିତିରେ ଭାରତ ଓ ଆମେରିକାର ସମ୍ପର୍କୁ ଆରମ୍ଭରୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଚାର କଲେ ଲାଗୁଛି ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ କୂଟନୈତକ ବଦଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ରହିଆସିଛି ।