ଜାଣନ୍ତୁ ଜାମା ମସଜିଦକୁ ନେଇ ଚର୍ଚ୍ଚାରେ ଥିବା ସମ୍ଭଲର ଇତିହାସ କ’ଣ ?

ନନ୍ଦିଘୋଷ ବ୍ୟୁରୋ: ସମ୍ଭଲ ଏକ ଐତିହାସିକ ସ୍ଥାନ । ଯାହାର ରହିଛି ଅନେକ ଇତିହାସ । ମୋଗଲ,ମରାଠାଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବ୍ରିଟିଶ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ଏହି ସ୍ଥାନରେ ପାଦ ଥାପିଛନ୍ତି । ସମ୍ଭଲ କୋଳରେ ଲୁଚିରହିଛି ଅନେକ ଇତିହାସ । ଜାମା ମସଜିଦକୁ ନେଇ ଘଟିଥିବା ହିଂସା କାରଣରୁ ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଥିବା ସମ୍ଭଲ ବିଷୟରେ ହୁଏତ ଅଧିକାଂଶ ଜାଣିନଥିବେ । ୨୮ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୧୧ରେ ଏହା ଜିଲ୍ଲାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଏହା ନାମଥିଲା ଭୀମନଗର । ୨୩ ଜୁଲାଇ ୨୦୧୨ରେ ଏହାର ନାମ ସମ୍ଭଲରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ହେଉଛି ସେହି ସମ୍ଭଲ ଯାହା ଏକଦା ଦିଲ୍ଲୀର ସୁଲତାନଙ୍କୁ ଜାଗିର ଭାବରେ ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ମରାଠାଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଲୁଣ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ସମ୍ଭଲ ଏକଦା ପୃଥ୍ୱୀରାଜ ଚୌହାନଙ୍କ ପ୍ରିୟ ସହର ମଧ୍ୟ ଥିଲା |

ସମ୍ଭଲର ଏକ ମାନ୍ୟତା ଅଛିକି ଏହାର ଅସ୍ତିତ୍ବ ଚାରୋଟି ଯୁଗରେ ବିଦ୍ୟମାନ ଅଛି । ସତ୍ୟଯୁଗରେ ଏହାର ନାମ ସତ୍ୟଭ୍ରତ, ତ୍ରେତୟାରେ ଏହା ମହାଦାଗିରି, ଦ୍ୱାପରରେ ଏହାକୁ ପିଙ୍ଗଲ ଏବଂ କଳିଯୁଗରେ ଏହା ସମ୍ଭଲ ନାମରେ ପରିଚିତ । ସମ୍ଭଲରୁ ୮୮୫ ସମ୍ୱତ କନୌଜ ଶାସକ ନାଗଭଟ୍ଟ-୨ଙ୍କର ଏକ ତାମ୍ରପତ୍ର ମିଳିଛି । ଏହି ତାମ୍ରପତ୍ରରେ ସମ୍ଭଲକୁ ଶମ୍ଭୁ ପାଲିକା କୁହାଯାଇଛି । ଏହି ତାମ୍ରପତ୍ର ଦର୍ଶାଏ ଯେ ସମ୍ୱଲରେ ଅନେକ ବଡ଼ ବଡ ମନ୍ଦିର ଥିଲା ।

୬୮ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ଏବଂ ୧୯ ଟି କୂଅ

ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣ ଉପରେ ଆଧାରିତ ସମ୍ୱଲ ମହାତ୍ମ୍ୟ ନାମକ ଏକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରାଯାଇଛି। ଏଥିରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ଯେ ସମ୍ଭାଲରେ ୬୮ଟି ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ଏବଂ ୧୯ ଟି କୂଅ ଥିଲା । ପ୍ରାୟ ୭୦୦ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସମ୍ଭଲରେ ତୋମର ରାଜବଂଶର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ରାଜା ଥିଲେ ଜଗତ ସିଂ। ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ ଯେ ସେ ହିଁ ଏହି ୬୮ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଡୋର ରାଜବଂଶର ରାଜା ନହର ସିଂ ସମ୍ଭଲରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ, ଯାହା ପରେ ପୃଥ୍ୱୀରାଜ ଚୌହାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏକ ନୂତନ ରୂପ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଯେତେବେଳେ ଚୌହାନ ରାଜବଂଶର ରାଜା ବିସାଲଦେବ ଦିଲ୍ଲୀକୁ କାବୁ କରି ତୋମର ରାଜବଂଶକୁ ସମାପ୍ତ କଲେ, ସମ୍ଭଲ ଚୌହାନ ଅଧୀନରେ ଥିଲା। ଏହି ରାଜବଂଶର ମହାନ ରାଜା ପୃଥ୍ୱୀରାଜ ଚୌହାନ ସମ୍ଭଲ ଏବଂ ଅମରୋହା ଚାରିପାଖରେ ଅନେକ ଛୋଟ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଏବେ ମଧ୍ୟ ଚୌରାଖେଡା ନାମକ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଦୁର୍ଗର ଅବଶେଷ ସୋତ୍ ନଦୀ କୂଳର ବହଜୋଇରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ପୃଥ୍ୱୀରାଜ ଚୌହାନ ସାମନ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଦୁର୍ଗ

ଏଠାରେ ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପ୍ରାଚୀନ ଶିବ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ଅଛି, ଯେଉଁଠାରେ ଦୂରଦୂରାନ୍ତରୁ ଲୋକମାନେ ଶ୍ରାବଣରେ ଜଳାଭିଷେକ ପାଇଁ ଆସନ୍ତି । ଏଠାରେ ପୃଥିରାଜ ଚୌହାନ ତାଙ୍କ ପ୍ରିୟ ସାମନ୍ତ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଦିଲ୍ଲୀ ସୁଲତାନ ଶାସନ ସମୟରେ ଏହି ଦୁର୍ଗକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଆଖପାଖ ଗ୍ରାମଗୁଡିକରେ ଏହି ଦୁର୍ଗର ଇଟାରେ ଘର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ତଥାପି ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥିବା ଦୁର୍ଗର ଏକ ଅଂଶ ଏବେବି ସୁରକ୍ଷିତ ଅଛି । କୁହାଯାଏ ଯେ ପୃଥିରାଜ ଚୌହାନ ଏଠାରେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଯାହାକୁ ହରି ମଣ୍ଡଳ କୁହାଯାଉଥିଲା। ରୋହିଲଖଣ୍ଡର ଏହା ଏକମାତ୍ର ଅବଶିଷ୍ଟ କୋଠା, ଯାହା ରାଜପୁତ ସମୟର କାରିଗରର ଏକ ଚମତ୍କାରିତାର ଉଦାହରଣ ଦିଏ । ଏହି ବିଷ୍ଣୁ ମନ୍ଦିର ଆକବର ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଦ୍ୟମାନ ଥିଲା।

କୁତବୁଦ୍ଦିନ ଆଇବାକଙ୍କ ସମୟରେ ମୁଖ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା

ମଧ୍ୟଯୁଗରେ କୁତବୁଦ୍ଦିନ ଆଇବାକ୍ ସମ୍ଭଲ ଏବଂ ଅମରୋହାକୁ ମୁସଲିମ ଶାସନର ମୁଖ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର କରିଥିଲେ। ୧୨୪୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ, ମଲିକ ଜାଲାଲୁଦ୍ଦିନଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀ ସଲତନତ୍ ତରଫରୁ ସମ୍ଭଲର ରାଜ୍ୟପାଳ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ସେ ଏଠାରେ ରାଜପୁତ କ୍ଷମତାକୁ ହଟାଇବାରେ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲେ। ପୂର୍ବୀ ଜୌନପୁରର ଶାର୍କି ସୁଲତାନ ଇବ୍ରାହିମ ଶାର୍କି ୧୪୦୭ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସମ୍ଭଲକୁ ହାସଲ କରିଥିଲେ। ଆଜି ବି ଇବ୍ରାହିମ ଶାର୍କିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ମୁଦ୍ରା ସାମ୍ୱଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।

ବହଲୋଲ ଲୋଦୀ ପୁଅକୁ ସମ୍ପତ୍ତିରେ ଦେଇଥିଲେ ସମ୍ବଲ

ସମ୍ବଲ ଦିଲ୍ଲୀ ସୁଲତାନ ପାଇଁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥାନ ପାଲଟିଥିଲା । ଏବଂ ତାଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ବହଲୋଲ ଲୋଦୀ ସମ୍ଭଲକୁ ତାଙ୍କ ପୁଅ ସିକନ୍ଦର ଲୋଦୀଙ୍କୁ ଜାଗିର ଭାବେ ଦେଇଥିଲେ। ଏପରିକି ଯେତେବେଳେ ସିକନ୍ଦର ଲୋଦୀ ଦିଲ୍ଲୀର ସିଂହାସନ ଆରୋହଣ କରିବା ପରେ ବି ଆଗାମୀ ଚାରି ବର୍ଷ ପାଇଁ ସମ୍ଭଲରେ ତାଙ୍କର ବାସସ୍ଥାନ ଥିଲା । ମୋଗଲ କାଳରେ, ଯେତେବେଳେ ଶେରଶାହା ସୁରୀ ହୁମାୟୁଙ୍କ ଠାରୁ ଦିଲ୍ଲୀ ଛଡ଼ାଇ ନେଇଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସେ ମିତ୍ରସେନଙ୍କୁ ୧୫୫୨ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସମ୍ଭଲର ରାଜ୍ୟପାଳ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ଦେଇଥିଲେ। ପରେ, ଯେତେବେଳେ ହୁମାୟୁ ନିଜର ହଜିଯାଇଥିବା ରାଜ୍ୟକୁ ଫେରି ପାଇଲେ, ସେତେବେଳେ ସେ ଏହାକୁ ବୈରାମ ଖାନଙ୍କୁ ଜାଗିର ଭାବରେ ଦେଇଥିଲେ । ପରେ ବୈରାମ ଖାନ ଇଶା ଖାନଙ୍କୁ ଏହି ସ୍ଥାନର ରାଜ୍ୟପାଳ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। ଆକବରଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ସମ୍ଭଲ ଦିଲ୍ଲୀ ସରକାରଙ୍କ ଏକ ଅଂଶ ଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ସମ୍ବଲରେ ୨୭ ଟି ପ୍ରାସାଦ ଥିଲା |

ମରାଠାମାନେ କରିଥିଲେ ଲୁଟ୍

୧୭୭୨ରେ ମରାଠା ସମ୍ଭଲ ଉପରେ ଦ୍ୱିତୀୟଥର ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ଏଥର ସମ୍ଭଲ ମୋରାଦାବାଦ ଏବଂ ବିଜନୋରର ପ୍ରାୟ ୧୩୦୦ ଗାଁରେ ଲୁଟ ହୋଇଥିଲା। ୧୮୦୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ପିଣ୍ଡାରି ଦସ୍ୟୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ଲୁଟ ଥିଲେ।

ପ୍ରଥମ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ସାକ୍ଷୀ ସମ୍ଭଲ

୧୮୫୭ ବିପ୍ଳବ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଏହି ବିପ୍ଳବର ଖବର ସମ୍ଭଲରେ ୧୩ମେ ୧୮୫୭ ରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା। ଶେଷ ମୋଗଲ ଶାସକ ବାହାଦୂର ଶାହା ଜାଫର ବିପ୍ଳବର ନେତୃତ୍ୱ ନେବା ପାଇଁ କମାଣ୍ଡର ବଖତ ଖାନଙ୍କୁ ସମ୍ଭଲ ପଠାଇଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ ସମ୍ଭଲ ଲୋକମାନେ ଅନୁଭବ କଲେ ଯେ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟଙ୍କ ହେତୁ ମେରଟରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀଙ୍କ ଶକ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଉଛି ଏବଂ ସେମାନେ ବିପଦରେ ପଡ଼ିପାରନ୍ତି ତେଣୁ ସେମାନେ ସହଯୋଗର ହାତ ବଢାଇଥିଲେ ।

ଯେତେବେଳେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଆରମ୍ଭ ହେଲା, ସେତେବେଳେ ସମ୍ଭଲର ଲୋକମାନେ ଏଥିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଆଜି ସମ୍ଭଲ ଜିଲ୍ଲାର ତିନୋଟି ତହସିଲ ଅଛି: ସମ୍ବଲ, ଚାନ୍ଦୁସି ଏବଂ ଗୁନ୍ନାଉର | ତିନୋଟି ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି କର୍ପୋରେସନ୍ ସମ୍ଭଲ, ଚାନ୍ଦୁସି ଏବଂ ବାହୋଇଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ପାଞ୍ଚଟି ନଗର ପଞ୍ଚାୟତ ଗୁନ୍ନା, ବାବ୍ରାଲା, ଗାଭାନ୍, ନାରୁଲି ଏବଂ ସିରସି ଅଛନ୍ତି ।ସମ୍ଭଲ ଜିଲ୍ଲାରେ ଆଠଟି ବ୍ଲକ ଏବଂ ଚାରୋଟି ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀ ଅଛି ଏବଂ ଏହା ୨୨୭୭ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ଉପରେ ବ୍ୟାପିଛି ।