ଭାରତରେ ଉତ୍ପାଦିତ କେତେ ଖାଦ୍ୟ ବାର୍ଷିକ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ?

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଦିଲ୍ଲୀ ସୀମାରେ ମାସକରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଜାରି ରଖିଛନ୍ତି । ଦାବି ୩ଟି କୃଷି ଆଇନକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ନିଆଯାଉ । ଏଥିସହ ଫସଲର ସର୍ବନିମ୍ନ ମୂଲ୍ୟ ସହାୟକ ମୂଲ୍ୟ ନିଶ୍ଚିତ କରାଯାଉ । ତେବେ, ଖାଦ୍ୟ ପରିଚାଳନା ନେଇ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ କିଛି କରାଯାଉନାହିଁ । ସୀମାରେ କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲିଥିବା ବେଳେ ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି କି ଭିତ୍ତିଭୂମି ଅଭାବରୁ ବାର୍ଷିକ ଭାରତରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀର କେତେ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ।

ନଷ୍ଟ ମଧ୍ୟ ଦୁଇ ପ୍ରକାରରେ ହୁଏ । ଗୋଟିଏ ଖାଦ୍ୟ ବିତରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅନ୍ୟଟି ସରକାରୀ ଗୋଦାମରେ ଗଚ୍ଛିତ ଗହମ ଓ ଚାଉଳ ଦ୍ୱାରା । ପ୍ରାୟତଃ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ କାରଖାନାରୁ ଖୁଚୁରା ସ୍ତରରେ ନଷ୍ଟ ହୁଏ । ରିଟେଲ, ଫୁଡ୍ ସର୍ଭିସ ଓ ଘରେ ଖାଦ୍ୟ ନଷ୍ଟକୁ ଖାଦ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ଅପଚୟ କୁହାଯାଏ ।

ସୁପର ମାର୍କେଟରେ ଥିବା ଖାଦ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ତାରିଖ ପଳାଇବା ପରେ ତାହା ନଷ୍ଟ ହୁଏ । ତେବେ, ବାର୍ଷିକ ଏଭଳି ଭାବେ କେତେ ଖାଦ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ତାର ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼ିନାହିଁ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ରିଟେନ୍ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିବା ବେଳେ ୨୦୦୭ ତୁଳନାରେ ୨୭ ପ୍ରତିଶତ ଅପଚୟ କମିଛି ।

କୃଷିରେ କ୍ଷତି

ଲୁଧିଆନା ସ୍ଥିତ ସିଆଇପିଏଚଇଟି କୃଷିରେ କ୍ଷତିକୁ ନେଇ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲା । ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୦୫ ଓ ଫେବ୍ରୁଆରୀ ୨୦୦୭ରେ ସଂସଦୀୟ ଷ୍ଟାଣ୍ଡିଂ କମିଟିର ସୁପାରିସ୍ କ୍ରମେ ସିଆଇପିଏଚଇଟି ୨୦୧୦ରି ଏକ ରିପୋର୍ଟ କମିଟିକୁ ଦେଇଥିଲା । ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୧୨ରେ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ଆଉ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ କରିଥିଲା । ୪୩ଟି ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଓ ପଶୁପାଳନ ୨୦୧୨-୧୩ ଏବଂ ୨୦୧୪ର ସାମଗ୍ରିକ ଦର ଉପରେ ହୋଇଥିଲା । ଦେଶର ୧୨୦ ଜିଲ୍ଲାର ୧୪ କୃଷି-ଜଳବାୟୁ ଜୋନରେ ହୋଇଥିବା ଅଧ୍ୟୟନ ରିପୋର୍ଟ ୨୦୧୫ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ଆସିଥିଲା ।

ଶସ୍ୟ, ଡାଲି, ତୈଳବୀଜ, ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଚାରା, ମସଲା ଜାତୀୟ, ପନିପରିବା, ଫଳ, କ୍ଷୀର, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, କୁକୁଡ଼ା ଏବଂ ମାଂସରେ ଉତ୍ପାଦନ ଏବଂ ପରିବହନର ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ହୋଇଥିବା କ୍ଷତିଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥି । ଚାଷ ସ୍ତରୀୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଅଧ୍ୟୟନରେ ଅମଳ, ସଂଗ୍ରହ, ଶୁଖାଇବା, ପ୍ୟାକେଜିଂ ଏବଂ ପରିବହନ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଷ୍ଟୋରେଜ୍ ଚ୍ୟାନେଲରେ ହୋଇଥିବା କ୍ଷୟକ୍ଷତିରେ ଫାର୍ମ ସ୍ତରରେ ଷ୍ଟୋରେଜ୍ ଏବଂ ଗୋଡାଉନ୍/କୋଲ୍ଡ ଷ୍ଟୋରେଜ୍, ହୋଲସେଲର, ଖୁଚୁରା ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ୟୁନିଟ୍ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ଶସ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷତି ମକାରେ ୪.୬୫% । ଗହମ ଏବଂ ଧାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷତି ଯଥାକ୍ରମେ ୪.୯୩% ଏବଂ ୪.୩୩% ଥିଲା । ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ତରରେ କ୍ଷତି ଅଧିକ ଥିଲା | ଧାନ କ୍ଷେତରେ ୪.୬୭% ଏବଂ ଗହମ କ୍ଷେତରେ ୪.୦୭ ନଷ୍ଟ ହେଉଛି । ଉଭୟ ଗହମ ଏବଂ ଧାନ ପାଇଁ ଷ୍ଟୋରେଜରେ କ୍ଷତି ମାତ୍ର ୦.୮୬% ଥିଲା ।

ଆଶା କରାଯାଉଥିବା ପରି, ନଷ୍ଟ ହେଉଥିବା ଫସଲଗୁଡ଼ିକ ବହୁ ଅଧିକ କ୍ଷତି ହୋଇଥିଲା । ଆମ୍ବରେ ମୋଟ କ୍ଷତି ୯.୧୬% ଥିଲା । ଆମ୍ବ ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟରେ କ୍ଷତି ୨.୨୪% ଥିଲା । ଯାହାକି ଷ୍ଟୋରେଜ୍ କ୍ଷତି ଅପେକ୍ଷା ୬.୯୨% ଅଧିକ । ଗୁଆରେ କ୍ଷତି ୧୫.୮୮% ଥିବାବେଳେ ସେଓରେ ୧୦.୩୯% କ୍ଷତି ହୋଇଥିଲା ।

ପନିପରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଳୁରେ କ୍ଷତି ୭.୩୨% ଥିଲା । ଯେଉଁଥିରେ ୬.୫୪% ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ତରରେ ଥିବାବେଳେ ଷ୍ଟୋରେଜ୍ ଚ୍ୟାନେଲରେ କ୍ଷତି ମାତ୍ର ୦.୭୮% ଥିଲା । ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାରରେ ଆଳୁର ବହୁଳ ସଂରକ୍ଷଣ ହେତୁ ଏହା ହୋଇଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷେ ୧୨. ୪୪% ଟମାଟୋ କ୍ଷତି ହେଉଥିବା ବେଳେ ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ତରରେ ୯.୪୧% ଏବଂ ହୋଲସେଲ, ଖୁଚୁରା ଏବଂ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ସ୍ତରରେ ଷ୍ଟୋରେଜରେ ୩.୦୩% କ୍ଷତି ହେଉଛି ।

ମାଛ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୋଟ କ୍ଷତି ୫.୨୩% ଥିଲା । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ୧.୦୫% ଷ୍ଟୋରେଜ୍ ଚ୍ୟାନେଲରେ ଥିଲା । କୁକୁଡ଼ା ମାଂସ ପାଇଁ ମୋଟ କ୍ଷତି ୬.୭୪% ହୋଇଥିବାବେଳେ ୪% କ୍ଷତି ଷ୍ଟୋରେଜ୍ ଚ୍ୟାନେଲରେ ଥିଲାଷ । ଅପରେସନ୍ ବନ୍ୟାର ସଫଳତା ହେତୁ କ୍ଷୀରରେ ମୋଟ କ୍ଷତି ମାତ୍ର ୦.୯୨% ଥିଲା । ଏହି ଅଧ୍ୟୟନରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୋଟ କ୍ଷତିର ପରିମାଣ ପ୍ରାୟ ୯୨ ହଜାର ୬୫୧ କୋଟି କୋଟି ହେବ ବୋଲି ଆକଳନ କରାଯାଇଛି ।

ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ୍ ଷ୍ଟାଟିଷ୍ଟିକାଲ୍ ଅର୍ଗାନାଇଜେସନ୍-୨୦୧୬ ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ, ୨୦୧୨-୧୩ ମସିହାରେ ଉଦ୍ୟାନ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନର ମୂଲ୍ୟ ୨ କୋଟି ୮୪ ହଜାର ହୋଇଥିବାବେଳେ କ୍ଷତିର ଆକଳନ ପ୍ରାୟ ୩୧ ହଜାର ୫୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା । ଏହା ଉତ୍ପାଦନ ମୂଲ୍ୟର ପ୍ରାୟ ୧୧ ପ୍ରତିଶତ । ୨୦୧୨-୧୩ ମସିହାରେ ପଶୁପାଳନ ଉତ୍ପାଦନର ମୂଲ୍ୟ ୫.୦୮ ଲକ୍ଷ କୋଟି ହୋଇଥିବାବେଳେ କ୍ଷତିର ଆକଳନ ୧୯ ହଜାର କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା । ଏଥିରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ମୂଲ୍ୟର କ୍ଷତି ୩.୭ ପ୍ରତିଶତ ।

କ୍ଷତି ପଛରେ ସଚେତନତା ଅଭାବ

ତେବେ, ବାର୍ଷିକ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟରେ ଏତେ କ୍ଷତି କାହିଁକି ହେଉଛି । କୃଷି ଓ ଉଦ୍ୟାନ କୃଷି ପାଇଁ କେବଳ କୋଲ୍ଡ ଚେନ୍ ଏବଂ ଷ୍ଟୋରେଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଦେଲେ ହେବ ନାହିଁ । ଅମଳ ସମୟ ସହ ସର୍ଟିଂ ଓ ଗ୍ରାଡିଙ୍ଗ ଦାୟୀ । ଅମଳ ପାଇଁ କୃଷକଙ୍କୁ ଉନ୍ନତ ଶିକ୍ଷା ସହ ଅମଳ ଏବଂ ବିକ୍ରି ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ହ୍ରାସ ଜରୁରୀ ।